Recent onderzoek van de Bond Zonder Naam (2021) laat zien dat eenzaamheid sterk is toegenomen sinds corona en de daarmee gepaard gaande maatregelen. Het aantal Vlamingen dat zich ernstig eenzaam voelt bedraagt nu 21%, terwijl dit tien jaar geleden 2.5% was.
Mijn persoonlijke zoektocht om van mijn eenzaamheidsgevoelens af te komen, leidde tot de paradoxale ontdekking dat ik juist vrede in mezelf vond door ze toe te laten en me ermee te verbinden. Eenzaamheidservaringen zijn dus niet noodzakelijk een ‘demon’, maar ook een kans. Hieronder schets ik enkele inzichten.
Het tegenovergestelde van eenzaamheid is niet samenzijn, maar de eenheid met jezelf herstellen.
We hebben de neiging eenzaamheid te plaatsen in de interactie tussen ‘ik’ en ‘de ander’. Natuurlijk is de relatie met anderen een belangrijk factor om je al of niet eenzaam te voelen. Maar met hetzelfde aantal contacten zal de ene zich eenzaam voelen en iemand anders niet. De ervaring van eenzaamheid heeft dus deels met jezelf te maken. De ander kan jouw eenzaamheid tijdelijk verlichten, maar niet oplossen.
Eenzaamheid is in belangrijke mate een onvermogen om thuis te komen bij jezelf. Een vriendelijke relatie met jezelf installeren, je eigen gezelschap op prijs leren stellen en een bodem in jezelf ontwikkelen waar je kunt rusten in jezelf, dat zijn de uitdagingen die met eenzaamheid gepaard gaan.
Een gevoel kun je niet bestrijden, wat helpt is het omarmen en exploreren.
Eenzaamheid is een subjectief gegeven en valt niet te vatten in objectieve parameters. Van binnenuit gezien zijn de emotionele bestanddelen van eenzaamheid: schrijnende pijn, angst voor verlatenheid, een gemis- en tekortgevoel, afgesneden zijn van jezelf, onrust, onmacht, leegte, wanhoop, zelftwijfel, depressie… Het is niet niks, deze gevoelens. Onze natuurlijke neiging bij lastige en pijnlijke gevoelens is dat we ervan weg willen. Maar we weten dat gevoelens niet weggaan door ertegen te vechten of door ze te ontkennen. Wat werkt is: je focus verleggen van oplossen naar exploreren. Dat betekent: benieuwd zijn, interesse hebben, bereid zijn je eenzaamheidsgevoelens echt te leren kennen en te doorvoelen. Erbij zijn, in plaats van erin te zitten of er van weg te lopen. Eenzaamheid moet niet bestreden, maar juist betreden worden.
Eenzaamheid en alleen-zijn horen tot de kern van het leven.
Eenzaamheid en momenten van er-alleen-voor-staan komen in elke levensfase voor en zijn zelfs noodzakelijke ingrediënten voor groei en ontwikkeling. Bij elke transitie of overgang naar een volgende levensfase is de kans groot dat eenzaamheid op de een of andere manier op de voorgrond treedt. Dit moment van eenzaamheid blijkt achteraf gezien vaak belangrijk: de confrontatie met jezelf en het alleen-zijn is dan de sleutel tot een nieuwe wending of een transformatie. Het leven ontwikkelt zich op het spanningsveld tussen ‘alleen-zijn’ en ‘erbij horen’.
Hoe we het ook draaien of keren, ieder van ons heeft in dit leven – elk op zijn manier – de opdracht om te oefenen met het thema van autonomie en verbinding. Momenten van eenzaamheid en op jezelf teruggeworpen worden zijn niet prettig. Je kunt deze ervaringen beschouwen als een last, waar je zo snel mogelijk van af wil. Of je kunt ze beschouwen als iets dat bij het leven hoort en dat jou uitdaagt om te oefenen en te groeien in ‘thuiskomen-bij-jezelf’.
Men kan eenzaam zijn zonder zich erdoor van de wijs te laten brengen (Katgiri Roshi).
Toen ik bovenstaand citaat van zenleraar Katgiri Roshi bij toeval ontdekte en tot mij liet doordringen, doemde er langzaam een nieuwe mogelijkheid op aan mijn horizon. Blijkbaar is het mogelijk om je eenzaam te voelen zonder dat je helemaal van de kaart bent!? Zonder dat je wereld totaal instort!?
De weg van meditatie toont dat het mogelijk is om te voelen wat er te voelen is, zonder er gedachten, hersenspinsels, emoties, paniekverhalen… aan toe te voegen. Het gaat om gewaar-zijn: getuige zijn van alle sensaties en gewaarwordingen in je lichaam en deze met vriendelijke aandacht volgen. Meer (of minder) hoef je niet te doen; er is geen verdere actie of reactie nodig. Doorvoelen en gewaar-zijn betekent dat je uit de reactiviteit treedt: je stelt je open, laat je gevoelens toe en bent bereid om er in contact mee te zijn. Het vraagt oefening om bij de nu-ervaring in je lichaam te blijven en niet af te dwalen naar de verhalen of emoties van vroeger. Het anker dat je kan helpen is je aandacht bij je lichamelijke gewaarwordingen houden.
Wil je meer lezen over dit onderwerp? Sammy Vienne, reeds 10 jaar lesgever bij het Oost West Centrum, schreef een boek over wat je voor jezelf kunt doen als eenzaamheid aan je knaagt, genaamd 'Klein boekje over eenzaam zijn'. Het boek bevat verder heel wat oefeningen, exploraties en meditaties om de connectie met jezelf, de ander en het grotere geheel te versterken. Met zijn mooie illustraties is dit boek een kleinood om te koesteren.
Workshop ‘Eenzaamheid en de kunst van het alleen-zijn', 15 mei 2022 in Antwerpen.
'Klein boekje over eenzaam-zijn' zal vanaf 15 mei te verkrijgen zijn op het onthaal van het Oost West Centrum.
De prijs van het boek bedraagt €20.
